अलिखित इतिहासका अदृश्य नायकहरू

आश्विन ११ - इतिहास दर्ुइ किसिमका हुन्छन्- एउटा लिखित र अर्काे अलिखित । लिखित इतिहास किताबका पानामा लेखिन्छन्, अलिखित इतिहास विकासका लहरहरूमा । म यहा“ अलिखित इतिहासका पाना पल्टाउन खोजिरहेछु । अलिखित इतिहासका थुप्रै नायक र पात्रलाई म लुकेका प्रतिभा भन्न मनपराउ“छु । अझ स्पष्ट रूपले भन्ने हो भने उनीहरू नै हाम्रो यो राष्ट्रका 'अनसिन हिरोज' हुन् । उनीहरू नाम कमाउने होडबाजीमा हु“दैनन्, बरु देश विकासका क्रममा प्रत्यक्ष वा अप्रत्यक्ष रूपले आ-आफ्ना भूमिकामात्रै खेलिरहन्छन् । विदेशमा पाइरहेको सुविधा र सम्पन्नता त्यागेर एउटा नेपाली डाक्टर रामकण्ठ माकजू श्रेष्ठले समुदायलाई परिचालन गरी धुलिखेलमा उत्कृष्ट अस्पताल सफलतापर्ूवक सञ्चालन गरेका छन् । डा सुरेशराज शर्माले आफ्नै विशिष्ट शैक्षिक चिन्तन बोकेर धुलिखेलमा विश्वस्तरीय प्राविधिक जनशक्ति उत्पादन गर्ने काठमाडौ“ विश्वविद्यालय बनाएका छन् । काठमाडौ“की लिली थापाका श्रीमान द्वन्द्वमा मारिए, तर उनले आफूलाई कहिल्यै बेसहारा ठानिनन्, बरु एकल महिला समूहको संस्थागत विकास गरेर द्वन्द्वबाट उत्पीडित महिलाहरूको उत्थान गर्न पुगिन् । विराटनगरकी सीता पोखरेल र उनका श्रीमानले पुख्र्यौैली सम्पत्ति र जागिरबाट आएको सम्पर्ूण्ा उपदान लगानी गरेर पर्ूवाञ्चल अनाथाश्रम निर्माण गर्नु माइक्रोसफ्ट कम्पनीका संस्थापक बिल गेट्सले अबौर्“ डलर समाजसेवामा लगाएभन्दा कम छैन । विस्तारै जब उनीहरूको योगदानले समाजमा केही परिवर्तन ल्यायो, अनि बल्ल उनीहरूलाई समाजले चिन्यो । तैपनि उनीहरूलाई देशले आवश्यक सम्मान दिन सकेन । यस्ता उदाहरण खोज्यो भने थुप्रै भेटिन्छन् । साधारण र अर्धनग्न, हर्ेदा अलिअलि बहुलठ्ठीपन भएजस्ता देखिने सेवाइलाल थारू सधै“ खाली जग्गा पाइयो भने रूखैमात्र रोपिहि“ड्थे । हजारौ“ रूख रोपे उनले आफ्नो जिन्दगीमा । तर कसैलाई थाहा भएन । उनले रोपेका रूखहरूले हजारौ“ नेपालीलाई सास फर्ेनका निम्ति अक्सिजन प्रदान गरिरहेछन् । तर जुत्तासमेत नलगाई एउटा लठ्ठीको भरमा हि“ड्ने ती जन्मजात संरक्षकलाई कसैले चिनेनन् । देख्नेहरू पनि सायद उनलाई बहुला नै भन्थे होलान् । वास्तवमा समाजका यी अदृश्य नायक असाधारण नै हुन्छन् ।अमेरिकामा उच्चशिक्षा हासिल गरेका महावीर पुन त्यहा“को उज्यालो भविष्य र सुखद जिन्दगी परित्याग गरेर नेपालको गाउ“मा आए र गाउ“लाई संसारको प्राविधिक नेर्टवर्कमा जोड्न खोजे, जोडे पनि । उनलाई हामीले पहिले चिनेनौ“ । विश्वप्रसिद्ध म्यागासेसे पुरस्कार पाएपछि मात्र सबैले चिने । यस्ता महावीरहरू हाम्रो देशमा कम छैनन्, जो चुपचाप आफ्नो कर्तव्यमा निष्ठापर्ूवक लागिरहेका छन् । एकचोटी म तिलगङ्गा आ“खा अस्प्ातालमा आ“खा ज“चाउन गएको थिए“ । त्यहा“ देशका कुनाकाप्चाबाट हजारौ“ मानिस आ“खा ज“चाउन आउ“दारहेछन् । बिरामीहरूको ठूलो चाप ह“ुदाहु“दै पनि त्यहा“ कुनै झन्झटिलो नियम रहेनछ । अस्पताल अत्यन्तै सफासुग्घर र व्यवस्थित रहेछ । मिनेट-मिनेटमा डाक्टरहरूले आ“खा जा“च्दारहेछन् । डेढ घन्टाभित्र मैले आ“खाको प्रेसरदेखि मोतियाविन्दु र पावरसमेत ज“चाउन पाए“ । त्यो पनि सय रुपिया“भन्दा कम शुल्क तिरेर । अन्यत्र कहा“ पाइन्छ यस्तो उत्कृष्ट सेवा †विभिन्न डाक्टरहरूसित आ“खा ज“चाउ“दा-ज“चाउ“दै अन्त्यमा म डा सन्दुक रुइतको कोठामा पुगे“ । 'रमण म्यागासेसे'जस्तो गरिमामय पदक पाएर पनि डा रुइत अत्यन्त सरल पाए“, चाहिनेभन्दा बढी पटक्कै नबोल्ने । उनले मेरो आ“खामा नानी फुलाउने औषधी राखेर 'पा“च मिनेट आ“खा चिम्लिई बसिराख्नुस्' भनेपछि म त्यहा“ आ“खा चिम्लेर केही क्षण बसे“ । अस्पतालको सक्षम व्यवस्थापनबाट म कति प्रभावित भए“ भने मेरो 'सोच' किताबको नाफाबाट एक लाख रुपिया“ अस्पताललाई प्रदान गर्ने विचार गरे“ र तत्कालै दिए“ पनि । हुन त यति व्यवस्थित भइसकेको अस्पतालका लागि मेरो सानो रकमले त्यति ठूलो अर्थ नराख्ला । यद्यपि मजस्ता केही 'हुनेखाने' उद्यमी-व्यापारीहरूले तिलगङ्गा आ“खा अस्पतालजस्तो प्रतिष्ठानलाई सक्दो आर्थिक एवं भावनात्मक सहयोग गरे भने डा रुइतज्ास्ता सक्कली समाजसेवीहरूलाई उत्साहित बनाउनेछ । कसले सोचेको थियो होला, नेपालजस्तो अविकसित मुलुकबाट पनि आ“खाको कृत्रिम रेटिना बनाएर विकसित देशहरूमा समेत निर्यात गरिन्छ होला भनेर † त्यस्तो काम उनले गरे ।पचासौ“ वर्षभयो वनमारा भन्ने एउटा आगन्तुक झारले नेपालका सारा वनजङ्गल सखाप पार्दै लगेको । कस्तो यो झार, दन्त्यकथाको राक्षसजस्तै † यसलाई काटेर फया“क्यो भने झन् बढ्दै जान्छ । यो झारका हा“गाबि“गा र जराहरू वनजङ्गलमा यस्तो किसिमले फैलिएर जान्छन् कि त्यहा“ कुनै पनि अन्य बिरुवाको वीउसमेत उमार्न सकि“दैन । उम्रिहाल्यो भने पनि बिरुवा बढ्न सक्तैन । न यसलाई मार्ने कुनै रासायनिक पदार्थ छ, नत यसलाई भौतिक रूपले उन्मूलन गर्न सकिन्छ । बस्, यो राक्षसी झार फैलियो भने हात बा“धेर किर्ंकर्तव्यविमूढ हुनुबाहेक अर्काे उपाय नै छैन । तर केही युवाहरूले यो वनमारा झारलाई काटेर आधी बालेर यसलाई पेल्दै वैकल्पिक ऊर्जाका रूपमा 'ब्रिकेट' बनाए । अहिले तर्राई भेगका केही युवक र महिलाहरू ब्रिकेट बनाउने उद्योगमा लागेका छन् । वनमाराबाट ब्रिकेट बनाउने यो प्रविधिले वनलाई मात्र जोगाएन, एउटा ठूलो 'इकोलोजिकल' समस्याको समाधान भएको छ । थुप्रै अदृश्य नायकहरूको अर्को उदाहरणका रूपमा नुवाकोट ककनीका माहिला लामा सधै“को फुस्रो र धूलो उड्ने भिरालो जमिनमा देशकै एकमात्र स्ट्रबेरी भिलेज बनाउन लागिपरेका छन् । ललितपुर चापागाउ“की गोमा लम्सालले १५ वर्षेखि च्याउ व्यवसाय गरेर आफ्नो च्याउ सहकारी संस्थामार्फ बिक्री गरी गाउ“मा च्याउको उत्पादन गर्ने कार्यमा भ्याई-नभ्याई काम गरिरहेकी छन् । उनको सहकारीमा अहिले १६० च्याउ उत्पादकहरूको संलग्नता छ । उनले आफ्नो सहकारीका लागि सबैस“ग मासिक रूपमा रु १०० उठाएर १२ प्रतिशत ब्याजमा त्यही रकम परिचालन गरेकी छन् । उमरापोखरा पर्वतकी जसुदा बस्यालले घरमा पालिने वस्तुभाउहरूको गोठबाट निस्कने गहु“त सङ्कलन गरी आफ्नो बारीमा मलका रूपमा प्रयोग गरेर बिक्रीसमेत गर्ने गरेकी छन् । पहिले उनको कामलाई नराम्रो मान्नेहरूसमेत अहिले उनीकहा“ गहु“त खरिद गर्न जान्छन् । पर्वतको कुस्मा शिवालयका नीलराज पुरीले ग“डयौलालाई आफ्नो आम्दानीको स्रोत बनाइरहेका छन् । उनी एकपटक जागिर खान साउदी अरब गई फर्केर आएका हुन् । दाङका केही थारू युवाहरू कपाल काट्ने पेसामा सफल भएका छन् । यो उनीहरूको पुख्र्यौली पेसा होइन । तैपनि अहिले कपाल काट्ने पेसामा सफल भएका छन् । दिपायलको सरकारी विद्यालयका विद्यार्थीहरूले आफ्नो पढाइस“गै साबुन बनाएर आर्थिक उपार्जन गरिरहेका छन् । म्याङलुङ तेह्रथुमका रामसिंह आलेमगर लगायत कतिपय कर्मचारीहरू जागिर छाडेर ढाका कपडा उद्योगमा रमाएका छन् । जागिरे पतिको मृत्यु भएपछि म्याङलुङकी उज्ज्वलता सुब्बाले अहिले उज्ज्वलता ढाका कपडा उद्योग सञ्चालन गरेर असहाय १ सय महिलालाई रोजगारी पनि दिएकी छन् । एकचोटी लम्ाजुङमा बस्ने वीरबहादुर घले भन्ने एउटा व्यक्ति दर्ुगम क्षेत्रको एउटा गाउ“मा जा“दा किसानको एउटा घरमा बत्ती बलेको देखेर असाध्यै चकित भए । बिजुली कसरी बल्यो भनेर खोजतलास गर्दा किसानले आफ्नो घट्टेखोलाबाट घरायसी पाङ्ग्रा घुमाई बिजुली निकाली आफ्नो घरमा बालेको थाहा पाए । पछि वीरबहादुर घलेले लमजुङमा गएर आफ्नै लगानीबाट सानो हाइड्रोपावर जडान गरे र गाउ“मा बिजुली वितरण गरे । यस्ता आ“टिला, जोशिला र सिर्जनशील व्यक्तिहरूलाई राष्ट्रले प्रयोग गर्न नसक्नुभन्दा ठूलो दुःखको कुरो अर्को के हुनसक्छ - ग्ा्रामीण पर्ूवाधार विकास समूह नेपालका अध्यक्ष गुणराज ढकालको अगुवाइमा स्वदेशमै अध्ययनरत २५ युवा इन्जिनियरहरूको सहयोग लिई स्थानीयस्तरमा उपलब्ध स्रोत-साधन र जनशक्तिको अधिकतम उपयोग गर्दै खोला तर्नका लागि रोपवे, तुइन, घिर्लिङजस्ता 'इनोभेटिभ' कार्यहरू गरिएका छन् । हलचोककी सुनिता श्रेष्ठ, कान्छा पुतुवार तथा सूचना विभागका पुराना फोटोपत्रकार विष्णुनरसिंह राणा आफ्नो जमिनमा फूलहरू फुलाएर बिक्री गरी आम्दानी वृद्धि गराइरहेका छन् । बारीमा धेरै फूलहरू उमारेकाले एक्लैले फूल टिप्न नभ्याएर अरूलाई पनि रोजगारी दिएका छन् । तनहु“ गुणादीका एक किसानले मकै लगाउने बारीमा घा“स रोपेर वाषिर्क ९० हजार रुपिया“ आम्दानी गरिरहेका छन् । उखेलेर फाल्नर्ुपर्ने घा“स बारीमा रोपेकाले सुरुका वर्षा छिमेकीले उनलाई 'मगज खुस्केको'सम्म भनेका थिए । नेपालका जुम्ल्याहा वैज्ञानिक राम-लक्ष्मणले लोडसेडिङको समयमा पनि बत्ती बाल्न सकिने यन्त्रको विकास गरेका छन् । उनीहरूले बनाएको टाइम लोडमिटरबाट घरमा निश्चित मात्रामा सध“ैभरि विद्युत आपर्ूर्ति भइरहन्छ । चितवन कल्याणपुरका नगेन्द्र शाहले कम लागतमा बाली झार्ने र बत्ताउने मेसिन बनाएर सबै गाउ“लेलाई गुन लगाएका छन् । ठमेल गल्कोपाखाका सानुकाजी श्रेष्ठले ग्यासविना नै खानेकुरा पकाउने प्रविधि पत्ता लगाएका छन् । उनले सौर्य ऊर्जालाई इन्धनको वैकल्पिक स्रोतका रूपमा प्रयोग गर्न फया“किएका सिसा, प्लाष्टिक र टिन बाहेकका घरमै उत्पादन हुने सबै किसिमका फोहोरहरूलाई प्रयोग गरी र्सर्ूयको तापबाट आधा खर्चमै ऊर्जा निकाल्ने प्रविधि निकालेका छन् । इटहरीका रोजन र्राईलेे नदीले बगाएर ल्याएका काम नलाग्ने रूखका जरा र फेदमा कलाकृतिहरू तयार पारी व्यावसायिक उत्पादन गर्न सफल भएका छन् । यिनले बनाएको जराकला प्रधानमन्त्री निवासदेखि सामान्य मजदुरका घरसम्म सजावटका आकर्ष वस्तु बन्नसकेका छन् । पोखराको हेम्जा गाउ“का विष्णु पौडेल र लेखनाथ पौडेलले गाउ“कै गौरीशङ्कर माध्यमिक विद्यालयको १५ रोपनी जग्गा भाडामा लिई कृषिमा आधुनिकीकरण गर्नुका साथसाथै बहुआयामिक कृषिजन्य विकास गरेका छन् । र्फममा तरकारीहरूमात्रै उत्पादन नगरी १५ वटा दुहुना गाई र ६ हजारजति कुखुरा पालेर विकासे घा“स पनि उमारिरहेका छन् । उनीहरूको लगनशीलता देखेर धेरै गाउ“ले छक्क पर्छन् । कालिकोट मान्माका कृष्ण चौलागाईंलेे तत्कालीन समयमा सबैभन्दा बढी द्वन्द्व हुने र हिंसाग्रस्त ठाउ“ भनेर चिनिएको कालिकोटमा पनि बैङ्कबाट २ लाख रुपिया“ ऋण काढेर आफ्नै घरमा एउटा गेस्टहाउस सञ्चालनमा ल्याए । सङ्कटको घडीमा आफूले रगत-पसिना बगाएर ठडयाएको त्यस गेस्टहाउसमा कालिकोट जाने देशी-विदेशीहरू खाने-बस्ने गर्छन् । सदरमुकाम मान्माको त्यस होटलमा मात्र आधुनिक शौचालय र बाथरुमको उपयोग गर्न पाइन्छ । चितवन शक्तिखोरका चेपाङ समुदायका केही जुझारू युवाहरू मिलेर एउटा संस्थामार्फ त्यस भेगमा आकर्ष पर्यटकीय गन्तव्यस्थल बनाउन चार गाउ“लाई समेटी पैदल मार्ग निर्माण गरेका छन् । यो पैदल मार्गले गर्दा सिराइचुलीबाट सर्ूयाेदयको दृश्य, हिमालको अवलोकन, तीन सय वर्षपुरानो उपर्दाङगढी, चेपाङ सङ्ग्रहालय, झर्ना र गुफा लगायतका ठाउ“हरू देख्न पाइन्छन् । पोखरा अर्चलाबोटका महिलाहरूले गहु“को छ्वालीबाट विभिन्न वस्तुहरू बनाएर कुटिर उद्योग सञ्चालन गरिरहेछन् । उनीहरू मुना छ्वाली बटुलेर टोकरी, चकटी, ब्याग, बास्केट, डालो, गमला, ढाकी आदि तयार पार्छन् । भोजपुर दिङलाको केउरेनीपानी र मूलपानीका कृषकहरूले आफ्ना बारीमा रुद्राक्षको खेती गरी घरमा सोलार राखेका छन् र गुजराती भै“सी किनेर दुग्ध विकासमा समेत लागेका छन् । प्रत्येक घरमा १५ देखि २० वटा रुद्राक्षका रूखहरू छन् । डडेलधुरा वन उपभोक्ता महासङ्घका प्रकाश साउद र अदुवा प्रशोधन उद्योगका सञ्चालक तुलबहादुर अधिकारी सिजनमा १० हजार बोतल लालीगुरा“स र्सवत उत्पादन गर्छन् । त्यो र्सवत अहिले राजधानी भित्रिएको छ । मकवानपुर लोथरका तुलसी लामिछाने घुम्ती मौरीपालन व्यवसाय सुरु गरेपछि लाखौ“ रुपिया“ आम्दानी गर्न सक्षम भएका छन् । उनी यसका लागि ७ महिना आफ्नो जिल्ला नै छाडेर मौरी चराउन मकवानपुर र र्सलाही जान्छन् । जुन फूल मौरीले बढी मनपराउ“छ, त्यो कहा“ पाइन्छ भनी बुझदै हि“ड्छन् र त्यही“ गएर मौरी चराउने काम गर्छन् । वर्षो ५ महिनाचाहि“ घरमै मौरी राखेर मह काढ्छन् । ललितपुरस्थित नख्खु कारागारका एकजना बन्दी जीवन लामिछानेले कारागारभित्रका सबै बन्दीहरूको रहनसहन र बानी-व्यहोरामा धेरै परिवर्तन ल्याइदिएका छन् । उनले कारागारभित्र पत्रपत्रिका पढ्ने वातावरण मिलाइदिने, विभिन्न सामान बनाउने सीपमूलक तालिम दिने, सामानहरू बेच्ने आदि काम गरिरहेका छन् । अहिले त्यहा“का बन्दीहरू ढाकाटोपी, मफलर, रुमाल आदि बुन्ने काम गर्छन् । उनले त्यहा“भित्रै विद्यालय पनि स्थापना गरेका छन् ।र्पर्वत पाङराङका ताराप्रसाद पौडेल आफ्नो विद्यालयमा पढाउने काम गरी अतिरिक्त समयमा वीउ व्यापारमा समेत संलग्न छन् । यसबाट उनले विद्यालयले दिने तलबभन्दा चार गुणा बढी आम्दानी गरिरहेका छन् । विद्यालयको समयबाहेक अरू समय उनी आफ्नै बारीमा गोडमेल र खनजोतमा व्यस्त हुन्छन् । गोरखा नारेश्वर दुम्सरीकी कमला विश्वकर्माले सधै“ पुरुषले मात्रै गर्दैआएको भा“डाकु“डा बनाउने काम गरेर आफ्ना पा“चजना छोराछोरी पढाउने र परिवार सबैको गुजारा गर्ने काम गरिरहेकी छन् । का“चो फलामलाई हिर्काई विभिन्न आकारमा बदलेर धेरै थरीका भा“डाकु“डा निर्माण गर्नु वास्तवमै एउटी महिलाका निम्ति सजिलो काम होइन । प|mान्स पुगेर चिजमेकरको २० दिने तालिम लिई र्फकेका अशोकसिंह ठकुरीले चित्लाङमा घरैमा पालेका बाख्राको दूधबाट पनि चिज बनाएर मनग्ये आम्दानी लिन सकिन्छ भन्ने सिकाएका छन् । यस परियोजनामा अहिले गाउ“का थुप्रै परिवारहरू संलग्न छन् । यस कारखानामा नरम र कडा गरी दर्ुइ प्रकारका चिजहरू उत्पादन हुने गर्छन् । त्यहा“का वासिन्दाले चित्लाङ चन्द्रागिरि चिज उत्पादन समूह गठन गरी चिज उत्पादन गरिरहेका छन् । त्यहा“को चिज अचेल विदेशमा समेत निर्यात गरिन्छ । भोजपुरका बुद्धिमान र्राई र मीना र्राईले खर्ुसानीबाट अचार बनाउने उद्योग सञ्चालन गर्न थालेपछि उनीहरूको आम्दानी अकासिएको छ । यी दम्पती पेसाले शिक्षक हुन् । उनीहरूले ज्योति अचार उद्योग भन्ने नाउ“मा उद्योग दर्ता गरेर गाउ“मै फल्ने अकबरे खर्ुसानीबाट अचार बनाउ“छन् । तनहु“ बन्दीपुर याम्पाका कृषक केशवप्रसाद भट्टर्राईले जग्गा भाडामा लिएर गाईपालन गरिरहेका छन् । यसबाट मासिक २ लाख २५ हजार रुपिया“जति आम्दानी गर्छन् । यसका लागि उनले १ सय ६७ रोपनी जग्गा वाषिर्क ३ लाख तिर्नेगरी भाडामा लिएका छन् । उक्त जग्गामा उनले होलेस्टिन, जर्सर्ीीब्राउनस्वीचजस्ता अत्यन्तै उन्नत जातका ७० वटा गाईहरू पालेका छन् । र्पर्वत कुस्मा मुडिकुवा गाविसका किसानहरू रिठ्ठाको व्यावसायिक खेती गर्छन् । मुडिकुवाका थानेश्वर भुसालले यस खेतीबाट वाषिर्क ७० हजार रुपिया“जति कमाउ“छन् । जिल्लाका मुडिकुवा, शङ्करपोखरी, खानीगाउ“, देवीस्थान आदि ठाउ“मा यसको व्यापक रूपमा व्यावसायिक खेती गरिन्छ । सेम्पो, साबुन बनाउने उद्योगहरूले रिठ्ठाको प्रयोग कच्चापदार्थका रूपमा गर्छन् । खोज्ने हो भने लुकेका प्रतिभाहरू गाउ“-गाउ“मा पाइन्छन् । तर उनीहरूलाई खोजेरमात्र पुग्दैन । उनीहरूका सिर्जनशील एवं उद्यमशील क्रियाकलापहरूलाई सरकारले अध्ययन, अनुगमन गरेर हौसला प्रदान गर्दै उनीहरूको 'ट्रयाक'लाई समयमै मूल्याङ्कन गरेर सुव्यवस्थित गरिदिनर्ुपर्छ । राजनीतिलाई मात्र महत्त्व दिएर देशको विकास हु“दैन । गरिबी निवारण गर्न न कुनै सूत्र छ, नत दर्शन नै, नत यस्ता कुराहरू पञ्चवषर्ीय गुरुयोजनाको खाकामै पाइन्छन् । देशको विकास धरातलीय एवं व्यावहारिक प्रविधि र परियोजनाबाट मात्रै सम्भव हुन्छ । यस्ता परिकल्पना गर्ने र मिहेनत गरेर कार्यान्वयन गर्ने प्रतिभाहरूलाई जबसम्म राष्ट्रले परिचालन गर्न सक्तैन, तबसम्म राष्ट्रिय योजना आयोगका पञ्चवषर्ीय गुरुयोजनाले मात्रै केही हु“दैन ।लम्ाजुङको सदरमुकाम बे“सीसहरमा पुलचोक क्याम्पसबाट पास भएका एक युवा इन्जिनियरले स्थानीय समुदायलाई सहभागी बनाई ३.५ मेगावाटको सानो जलविद्युत आयोजनाबाट बिजुली उत्पादन र वितरण गरे, महसुलसमेत उठाए । स्थानीय स्तरबाटै उत्प्ाादन गरिएको यो जलविद्युत आयोजनाले बे“सीसहरमा मात्रै होइन, स“गै जोडिएका पहाडी जिल्लाहरूमा समेत विद्युत वितरण गर्छ । राजधानी काठमाडौ“मा दिनहु“जसो लोडसेडिङ हुन्छ, तर लम्ाजुङमा हप्ताको एकचोटीमात्र बत्ती निभ्छ रे † तर त्यो झिलिमिली बत्ती पछाडिको कथा कसैलाई थाहा छैन । लमजुङलाई झिलिमिली पार्ने व्यक्ति को हो - त्यो समुदाय कुन हो - त्यसबारे थाहा पाउन सबै विकासप्रेमी नेपालीहरू इच्छुक हुनर्ुपर्छ ।हालैमात्र मुर्म्बईमा आयोजना गरिएको एउटा अन्तर्रर्ााट्रय यान्त्रिक मेलामा नेपाली युवा वैज्ञानिकहरूले च्ाौथो स्थान प्राप्त गरे, जबकि त्यो बेला भारतभरिबाट पचासभन्दा बढी वैज्ञानिक समूहहरूले भाग लिएका थिए । जापानको अन्तर्रर्ााट्रय रोबोट प्रतिस्पर्धामा नेपाली टोली दोस्रो भएको थियो । उनीहरूलाई प्रोत्साहन गर्ने त कुरै छाडौ“, कसैले जिज्ञासासमेत राखेन । अब उनीहरूलाई के गर्ने - समयमै उनीहरूलाई प्रयोग गर्न सकिएन भने प्रतिभाको पलायन भएर देशलाई मात्र नोक्सान हु“दैन, एउटा सिर्जनशील युवाको मनमा मातृभूम्रि्रति वितृष्णा जाग्रत हुनसक्छ । त्यस्ता युवाहरूको सीप र श्रमलाई चिनेर सदुपयोग गर्न सकिएमा नया“ नेपाल बनाउन धेरै समय कर्ुनर्ुपर्ने छैन ।दुःख लाग्छ, आजकल नेपालमा आफ्नो घरजग्गासमेत बेचेर, ऋण काढेर छोराछोरीलाई विदेशमा पढ्न पठाएको देख्ता † के हाम्रो देशमा उज्ज्वल भविष्यको सम्भावना खत्तम नै भएको हो त - ताजुब लाग्छ, कसरी ती शिक्षित युवाहरूले आफूलाई जन्माएका आमाबाबुलाई दर्रि्र आर्थिक हविगतमा पुर्‍याएर विदेशमा पढ्न जानसकेका होलान् † बिचरा आमाबाबुहरू आफ्नो भएभरको सम्पत्ति खर्चिई धेरै आशा राखेर छोराछोरीलाई विदेशमा पठाउ“छन्, ठूलो मान्छे हुन्छ भनेर सोच्छन् र पैसा कमाएर पठाउ“छ भन्ने आशा गर्छन्, तर कतिपय युवाहरू अमेरिका, अस्टे्रलिया र युरोपको आधुनिक जीवनशैलीमा हराउ“छन् । न उनीहरू त्यहा“ सफल हुनसक्छन्, नत नेपालमै फर्किन्छन्, बाबुआमाको सपना त कहा“ हो कहा“ †  -शाक्यको प्रकाशोन्मुख पुस्तक ँखोज’को सम्पादित अंश ।)प्रकाशित मिति: २०६५ आश्विन १० ०७:५७
कर्ण्र्ाााक्य